Peru

Ülke Tarihi​

İnsanlık tarihinin en köklü medeniyetlerinden bazılarına ev sahipliği yapan Güney Amerika ve özelde Peru topraklarında bilinen ilk insan yerleşimleri MÖ 10.000’li yıllara kadar gitmektedir. Ancak bölgede varlığı bilinen ilk topluluk olan Norte Chicolar MÖ 2.000’li yıllara tarihlendirilmektedir. Daha sonra bölgede MÖ 1500’lü yıllardan itibaren Chavin kültürü gelişmiştir. İlerleyen dönemde bölgede Paracas, Nazca, Wari, Chimu ve Mochica gibi topluluklar varlık göstermiştir ki, bu unsurlar bölge tarihinde Pre-İnka kültürleri olarak kabul edilmektedir. Özellikle Chimu kültürü 1150-1450 yılları arasında oldukça etkili olmuştur.

15. yüzyılın ortalarında tarih sahnesine çıkan İnka İmparatorluğu ise sömürge dönemi öncesi Amerika kıtasının en büyük imparatorluğu olmuştur. Öyle ki zirve döneminde 2 milyon kilometrekareden büyük bir alana ve yaklaşık 20 milyon nüfusa sahip olan imparatorluk, Güney Amerika kıtasının büyük bir bölümünü hâkimiyeti altına almış, ancak başta İspanya olmak üzere Avrupalı sömürge güçlerinin kıtayı istila etmeye başlaması ile 16. yüzyılın ortalarında yıkılmış ve onlardan kalan zengin medeniyet birikimleri de büyük oranda talan edilmiştir. İspanyollar Peru topraklarına ilk olarak 1530’larda girmiş, 1570’lerde bölgenin tamamen İspanyol hâkimiyeti altına alınması ile birlikte, Peru’nun başta altın ve gümüş olmak üzere zengin maden yatakları sömürülmeye başlanmış, yerli halk madenlerde köle olarak kullanılmış, iş gücünün yetersiz görülmesi üzerine Afrika’daki diğer sömürgelerden getirilen köleler bölgeye yerleştirilmiştir. Misyonerlik faaliyetleriyle de halkın zorla Hristiyanlaştırılması için büyük çaba sarf edilmiştir.

Kıtanın genelinde olduğu gibi Peru’daki bağımsızlık süreci de 19. yüzyılın ilk çeyreğinde başlamış, 1821 yılında Jose de Sen Martin ve Simon Bolivar liderliğinde bağımsızlık ilan edilmiştir. Bağımsızlığı takip eden süreç, yüzyılın sonlarına kadar siyasi mücadeleler, iç savaşlar ve sınır anlaşmazlıkları sebebiyle bölge ülkeleriyle girilen savaşlarla geçmiştir. Özellikle Şili ile 1879-1884 yılları arasında devam eden savaşın gerekçesi olan sınır anlaşmazlığı, ancak çok daha ileri bir tarihte, 1929 yılında imzalanan anlaşma ile son bulabilmiştir. 20. yüzyılda ve bilhassa 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde ise ülke, askerî darbeler ve cunta yönetimleri ile karşı karşıya kalmıştır. 1948’de Manuel Odria ve 1968’de Juan Velasco Alvarado darbeleri ülke siyasi tarihinin önemli köşe taşlarındandır. 12 yıllık askerî yönetimin ardından 1980’de yeniden demokratik düzene geçilmiş olsa da Peru’da devlet yönetimindeki çalkantılar ve siyasi istikrarsızlıklar devam etmiştir. 1990’lı yıllarda Ekvador ile yaşanan sınır anlaşmazlıkları, başarısız darbe girişimleri, terör olayları ve siyasi istikrarsızlıklar sürmüştür. Alberto Fujimori yönetimindeki 1990’lı yılların ardından 21. yüzyılın ilk çeyreği Peru için yeniden toparlanma ve dışa açılım süreci olarak yaşanmaktadır.

Siyasi Yapı​

Bağımsızlığının 200. yıl dönümünü kutlamaya hazırlanan Peru, başkanlık tipi demokrasi ile yönetilmektedir. 1993 yılından bu yana yürürlükte olan anayasaya göre devlet başkanı beş yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle ve tek sefere mahsus olmak üzere göreve gelmektedir. Ancak devlet başkanları üst üste olmamak kaydıyla ikinci kez görev yapabilmektedir. Devlet başkanı, yürütme erkinin başında yer almakta ve devlet yönetimine ilişkin belirleyici yetkileri kullanmaktadır. Ancak ülkede sembolik bir başbakanlık makamı da bulunmakta olup başbakan da yine devlet başkanı tarafından atanmaktadır. Yasama organı tek kanatlı ve 130 sandalyeli parlamentodur. Parlamenterler de yine beş yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmektedir. Ülkede son başkanlık ve parlamento seçimleri Nisan 2016’da düzenlenmiş olup bir sonraki seçimlerin Nisan 2021’de yapılması planlanmaktadır. İkinci tura kalan son başkanlık seçimlerini kazanarak Temmuz 2016’da göreve gelen Pedro Pablo Kuczynski’nin Mart 2018’de istifa etmesi üzerine Martín Vizcarra, Peru Devlet Başkanı olarak görevlendirilmiştir. Ülke idari olarak 25 bölgeden oluşmaktadır. Her bölgede dörder yıl görev yapan bir başkan ve yerel bir hükümet bulunmaktadır.

Ekonomik Durum​

Peru, 2000’li yıllardan bu yana hızla gelişmekte olan bir ekonomiye sahiptir. Yüzyılın başından itibaren ortalama %4’ün üzerinde bir büyüme oranı tutturulmuş, düşük enflasyon ve işsizlik oranları ile başarılı bir kalkınma süreci takip edilmiştir ki, bu da ülkenin en önemli problemlerinden biri olan yoksulluğun azalma trendine girmesini sağlamıştır. Ancak ülkenin kıyı kesimlerinde sağlanan ekonomik gelişme, iç bölgelere yeterince yansıtılamamıştır ve gelir dağılımındaki eşitsizlik hâlen ciddi bir sorun olarak varlığını muhafaza etmektedir.

Ülke ekonomisinin en önemli taşıyıcı gücü, sahip olduğu zengin maden yataklarıdır. Dünyanın en büyük ikinci gümüş ve bakır üreticisi olan Peru’da ayrıca çinko, altın, demir, kömür, kalay, cıva, petrol, kauçuk, doğal gaz ve fosfat bulunmaktadır. Ülke ayrıca balıkçılık açısından da oldukça zengin okyanus kıyılarına sahiptir. Maden ihracatı, toplam ihracat gelirlerinin %60’tan ve vergi gelirlerinin %30’dan fazlasını karşılamaktadır.

Tarım sektörü ülkenin en önemli geçim kaynaklarından biri olup istihdamın %25’inin karşılandığı bir alandır. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri kahve, kakao, sebze-meyveler, pirinç, patates, mısır, buğday, arpa, soğan ve fasulyedir. Ayrıca kümes hayvancılığı, balıkçılık, sığır ve domuz eti ile süt ve süt ürünleri de ülke için önem taşımaktadır.

Ülkede sanayi sektörü de oldukça canlı olup öne çıkan sahalar maden, kimya, petrol, gıda ve balık işleme, mineral, kauçuk, tekstil, çimento ve demir-çeliktir. Gelişim gösteren bir diğer alan ise inşaattır; özellikle hidroelektrik enerji santralleri son yıllarda ön plandadır.

Peru, son dönemde 10’dan fazla ülkeyle imzaladığı serbest ticaret anlaşması ile dış ticarette önemli bir ivme yakalamıştır. Öte yandan Şili, Kolombiya ve Meksika ile imzalanan Pasifik İttifakı ile bölge ülkeleriyle ve 2009’daki Ticaret Anlaşması’yla da ABD ile yürütülen ticarette büyük artış sağlanmıştır. Böylece 2007 yılında 48 milyar dolar olan toplam dış ticaret hacmi, 2018 yılında 47 milyar doları ihracat, 43 milyar doları ithalat olmak üzere 90 milyar dolara ulaşmıştır.

Ülkedeki toplam ihracatın %25’ten fazlasını bakır cevheri, %15’ten fazlasını ham ve yarı işlenmiş altın karşılamaktadır. Peru’nun en önemli ticaret ortakları, dış ticaretin yarısına yakınını karşılayan ABD ve Çin’dir.

.

.