Yozgat Yenifakılı

“Milattan önce 2000’lerden itibaren Hititlerin hüküm sürdüğü bölgede 1200’lerden sonra Frigler, VI-IV yüzyıllar arasında da Kimmerler hakimiyet kurmuşlardır. Daha sora kısa bir süre için Lidyalıların elinde kalan bölge daha sonra Persler ve Galatların hakimiyeti sahasına dahil olmuştur. Bölge miladi yılların başlarından itibaren Romalıların eline geçmiş milattan sonra VI.yüzyılın sonlarına doğru Büyük Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması sonucu Bizans(Doğu Roma),toprakları içerisinde kalmıştır.

1071 Malazgirt Savaşınndan sora kitleler halinde Anadoluya giren türkler bölgenin Türkleştirilmesi süreçini başlatmıştır. Kendi beyleri ve kabileleriyle Anadolu içerisinde ilerleyen bu topluluklar yerli halkın boşalttığı köylere ve kısmen de şehirlere yerleşmiştir.Yine bu topluluklardan önemli bir kısmı konar-göçer yaşamlarını devam ettirdiler.
Bu göç dalgası ile bozok havalisine de bir takım oymakların geldiğini görüyoruz.

1243 yılına kadar Anadolu Selçuklu Devleti hakimiyetinde kalan bölge 1243 yılında Kösedağ Savaşı ile Mogollara yenilen Selçuklu ortadan kalkmış ve bölgede mogol hükümdarlar hakim olmuştur. Mogolların hakimiyeti 1278 yılına kadar sürmüştür. Anadoluda moğol valilerin sonuncusu olan Demirtaş’ın Mısıra iltica etmesi üzerine yerine vekil bıraktığı kayınbiraderi ve bir Uygur Türkü olan Eretna, 1344 yılında kendi adıyla Kayseri merkezli bir devlet kurdu. Eratna Beyi Ali Beyin 1380 yılında ölümüyle de kadı Burhaneddin Ahmed kendi devletini kurdu. 1398 yılında ölümüyle de osmanlı sultanı Yıldırım Bayezit tarafından bölge ilk kez Osmanlı topraklarına dahil olmuştur. Yüzyıla yakın beyliklerin idaresinde kalan bölge 1514 yılında da Yavuz Sultan Selim’in Dulkadiroğullarını ortadan kaldırmasıyla da bölge tekrar osmanlı toprakları içerisinde yer almaya başlar.


​

OSMANLI DÖNEMİ

Yenifakılı ile ilgili tarihi bilgilere baktığımızda iki temel görüş karşımıza çıkmaktadır. Birincisi tarihi belgeler, ikincisi ise halk arasında söylene gelen rivayetler. Tabii ki biz tarihi bilgileri esas alacağız fakat halkın söylediklerini de yadsımayacağız.

Bugün Yozgat iline bağlı olan Yenifakılı ilçesi zaman zaman değişik il ve sancaklara bağlandığından tarihi izleri sürerek geçmişine uzanmakta güçlükler çekilmektedir.

Osmanlı imparatorluğu döneminde tutulan Tahrir,Mühimme defterleri ve Salnameler en somut kaynaklar olarak karşıma çıkmaktadır. Ogünkü Tahrir defterlerinin tutuluş amacı; “yeni fethedilen yerlerde hakimiyetin ve idarenin tam olarak yerleştirilmesi gayesi ile bölgenin hali hazırdaki arazi,nufus ve iskan durumunu yerinde tesbit ederek bir takım sayım ve yazımlar yapmak olduğundan bölgede yaşayan toplulukların etnik durumu,sayıları, bağlı oldukları boy ve kabile adları da belirtilmektedir.

Bugünkü yenifakılının demokrafik yapısını oluşturan Karafakühlü bölüğü ile ilgili somut bilgileri “Bozok Sancağının XVI. Yüzyıla ait sayıları 8 adet olan Mufassal ve icmal Tahrir Defterleri ileII cilt halindeki “Kuyud-ı Kadime Arşivi’nde bulunan Mufassal Tahrir Defteri kaynaklarından öğreniyoruz.

Bugün Ankara Tapu Kadostro Genel Müdürlüğünde bulunan II cilt halindeki Mufassal Tahrir defterinde Ek:2. Bozok sancağında köyler ve nufus, Karadere Nahiyesi başlığı ile aşğıdaki şeklinde verilmiştir.

Karadere; Bugünkü Yerköy-Şefaatli ilçeleri arasında yeralan Karanlık Dere mevkii ile Şefaatlinin güneyinden gelen Karasu civarındaki köylerin oluşturduğu bir mahiyedir. Toplam 56 köyü vardır. Demek ki bugünkü Yenifakılı, XVI. Yüzyılda Bozok Sancağının Karadere Nahiyesine bağlı bir karye idi. Çevre köylerin ve halkın Karafakılı dediği bu köyün etnik yapısına baktığımızda da somut delillere ulaşabilmekteyiz. Yine II cilt halindek mufassal Tahrir defterinin Ek:2 kısmına baktığımızda Fakılıyla ilgili aşğıdaki bilgiler verilmektedir.

Karafaihlü; Karadere Nahiyesine bağlı bir köy ve kabile olarakta “Agcakoyunlu” kabilesindendir.

Buraya kadarki çalışmamızda Yenifakılı adının etimolojik tetkiki ve köyü meydana getiren topluluğun kabile ismini çözüme bağlamış bulunmaktayız. Yani bu belgeye göre Yenifakılı XVI. yüzyılda var ve Agcakoyunlu kabilesi tarafından kurulmuştur. Agcakoyunlu kabilesinin ise Dulkadirlilerden olduğunu biliyoruz.Burada bir çelişkiyi açıklamak istiyorum; Karafakihlü Agcakoyunlu kabilesine baglı bir köy olarak belirtilirken bir başka kaynakta “Ulu Yörük XVI. Yüzyıl sonlarında yaklaşık 150 000 kişilik nufusu ile Dulkadir Türkmenlerinden sonra Anadoludaki en büyük Yörük-Türkmen teşekkülüdür denmektedir. Bu da Agcakoyunlu bölügünün Dulkadirli Türkmenlerinden olduğu savını zayıflatmaktadır. Çünkü ağca koyunlu ve Karafakühlü Bölükleri Ulu Yörük olarak adlandırılırken Dulkadirler Türkmen olarak adlandırılmaktadır.

Yine Karafakihlü adından takiple köyün kurucularının Uluyörük adıyla bilinen grub oldugunu anlıyoruz. “Eyaleti rumda bulununan Ulu yörük; Orta pare, şarki pare ve Yüzde Pare olarak üçe ayrılmıştır. Yüzde Pare; Kara Keçülü, Özlü, Kuru göllü,Turgudlu,Agcakoyunlu, Karafakühlü, izzedinlü bölüklerinden oluşuyordu”

Kara Fakühlü bölüğünün bir ulu Yörük parçası olduğunu destekleyen bir görüşte Faruk Sümer’de görüyoruz. Sümer; Ulu Yörük Türkleri başlıca üç kümeye ayrılır: Yüzde Pare,Orta Pare, Şark Pare... Bu topluluğu meydana getiren bölükler şunlardır: İl Beglü,Çepni, Kulağuzlu,Ak-kuzulu,Ak-salur, Tatlu... Özlü, Kırıklu, Kara-Fakihlü..

Agça- koyunlu (Dulkadurludan) demektedir.

Burada açıklanması gereken Kara Fakihlü Bölüğünün Agca koyunlu kabilesine bağlı olup olmadığıdır. II cilt halindeki Mufassal Tahrir defterinde Karafakühlü köyünü Ağça-koyunlu kabilesinin kurduğu yazılmasına ragmen Faruk Sümer’in sözkonusu çalışmasında Karafakühlü ve Ağçakoyunlu Ulu yörük Türkleri topluluğuna bağlı bağımsız bölükler olarak geçmektedir.

Bir başka kaynakta da “Bozok Türkmenleri arasında Süleymanlı Kabilesine mensup iki Karafakılı aşireti görülmektedir. Bunlardan birisi sefere katıldığı için vergiden muaf tutulmuştur. Diğerinde ise üç sipahi görülmektedir. Denmektedir.​