4857 Sayılı İş kanununun belirlediği çerçevede ve şartlarda haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. 4857 sayılı İş Kanunu md.63’e göre; işçinin çalışma süresi haftada en çok kırk beş saat olarak tespit edilmiştir. Aksi kararlaştırılmamışsa 45 saatlik bu çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit bir şekilde bölünerek uygulanır. Ancak, taraflar arasında her gün için ayrı mesai süreleri de kararlaştırılabilir. Çalışma biçimi ne şekilde olursa olsun, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışması, fazla çalışma (fazla mesai) olarak adlandırılır.
Fazla çalıştığını iddia eden işçi, fazla mesai iddiasını ispat etmek zorundadır. İşçi fazla çalışma iddiasını yazılı belgelerle ispat edebileceği gibi yazılı belge olmaması durumunda iddiasını tanık beyanlarıyla da ispat edebilir. Fakat dikkat etmesi gereken hususlar var.
Düzenlenen bordrolarda fazla çalışma tahakkuku varsa ve ödemeler buna göre yapılmışsa, işçi fazla çalışmalarını yazılı delille ispatlamak zorundadır. İşçinin bordrolarda fazla mesai ödenmediğine dair itirazı kaydı varsa ve buna göre fazla çalışma yaptığını ileri sürüyorsa, her türlü delille fazla çalışmalarını ispatlayabilir. Özellikle bordroda tahakkuk yoksa ve sıfır görünüyorsa, işveren yalnızca bu bordrolara dayanarak fazla çalışma yapılmadığını iddia edemez. Bu durumda da işçi fazla çalışma yaptığını, tanık dahil, her türlü delille ispatlayabilir.
Tanık Beyanının Delil Değeri: Dinlenen tanıkların tarafsız olmaları gerekir. Örneğin; dinlenen tanıkların da aynı davalıya karşı davalarının olması, davacı ile menfaat birliği içinde olması ya da davalı işverenle aralarında husumet bulunması vb. durumlarda söz konusu tanıkların beyanlarına tam olarak itibar edilemez. Yine tanıkların davacıyla aynı dönemde çalışmış ve çalışma şartlarını bilen kişiler olması gerekir.
Söz konusu yönetmeliğe göre; “Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.”
Bu bakımdan; işçilerden her yıl başında fazla çalışma onayının (muvafakatname) alınmasına gerek bulunmamakla birlikte, söz konusu onayın iş sözleşmesinde yer alan bir hüküm ile alınması yeterlidir.
Şayet iş sözleşmesinde bu yönde bir hüküm yoksa daha sonradan, yani ihtiyacın ortaya çıkması halinde alınmasına da imkan tanınmıştır. Ayrıca, fazla çalışma yapmak istemeyen işçiye, daha önceden vermiş olduğu bu onayı, otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilmesi imkanı da tanınmıştır.
Fazla çalışmaya ilişkin yazılı onay alınması, ileride taraflar arasında açılabilecek olası davalar için de önem arz etmektedir. Zira, fazla çalışma onayının alınmamış olması durumunda, işçinin rızası olmaksızın işyerinde fazla çalışmaya bırakıldığı öne sürülebilecektir. Fazla çalışma onayı alınmamasının cezası, bu durumdaki her bir işçi için 2025 yılında 3.837 TL’dir.
Fazla çalıştığını iddia eden işçi, fazla mesai iddiasını ispat etmek zorundadır. İşçi fazla çalışma iddiasını yazılı belgelerle ispat edebileceği gibi yazılı belge olmaması durumunda iddiasını tanık beyanlarıyla da ispat edebilir. Fakat dikkat etmesi gereken hususlar var.
Fazla çalışma yapıldığının ispatı
Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. İmzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği kabul edilir. İşyeri kayıtları, iş yerine giriş çıkışları gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak yazılı belge olmaması durumunda tarafların tanık göstererek sonuca gidebileceği kabul edilir.Düzenlenen bordrolarda fazla çalışma tahakkuku varsa ve ödemeler buna göre yapılmışsa, işçi fazla çalışmalarını yazılı delille ispatlamak zorundadır. İşçinin bordrolarda fazla mesai ödenmediğine dair itirazı kaydı varsa ve buna göre fazla çalışma yaptığını ileri sürüyorsa, her türlü delille fazla çalışmalarını ispatlayabilir. Özellikle bordroda tahakkuk yoksa ve sıfır görünüyorsa, işveren yalnızca bu bordrolara dayanarak fazla çalışma yapılmadığını iddia edemez. Bu durumda da işçi fazla çalışma yaptığını, tanık dahil, her türlü delille ispatlayabilir.
Tanık Beyanının Delil Değeri: Dinlenen tanıkların tarafsız olmaları gerekir. Örneğin; dinlenen tanıkların da aynı davalıya karşı davalarının olması, davacı ile menfaat birliği içinde olması ya da davalı işverenle aralarında husumet bulunması vb. durumlarda söz konusu tanıkların beyanlarına tam olarak itibar edilemez. Yine tanıkların davacıyla aynı dönemde çalışmış ve çalışma şartlarını bilen kişiler olması gerekir.
Fazla çalışma için işçilerin onayının alınması önemlidir
İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği gereğince, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırabilmek için işçilerin yazılı onaylarının alınması gerekmektedir. Ancak, zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için ise bu onay aranmaz.Söz konusu yönetmeliğe göre; “Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.”
Bu bakımdan; işçilerden her yıl başında fazla çalışma onayının (muvafakatname) alınmasına gerek bulunmamakla birlikte, söz konusu onayın iş sözleşmesinde yer alan bir hüküm ile alınması yeterlidir.
Şayet iş sözleşmesinde bu yönde bir hüküm yoksa daha sonradan, yani ihtiyacın ortaya çıkması halinde alınmasına da imkan tanınmıştır. Ayrıca, fazla çalışma yapmak istemeyen işçiye, daha önceden vermiş olduğu bu onayı, otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilmesi imkanı da tanınmıştır.
Fazla çalışmaya ilişkin yazılı onay alınması, ileride taraflar arasında açılabilecek olası davalar için de önem arz etmektedir. Zira, fazla çalışma onayının alınmamış olması durumunda, işçinin rızası olmaksızın işyerinde fazla çalışmaya bırakıldığı öne sürülebilecektir. Fazla çalışma onayı alınmamasının cezası, bu durumdaki her bir işçi için 2025 yılında 3.837 TL’dir.
